Сыбайлас жемқорлық әділеттілік жүйесін бұзады, бейтарап сот құқығын жүзеге асыруға елеулі кедергілер туғызады және қоғамның сот органдарына деген сеніміне айтарлықтай нұқсан келтіреді. Сыбайлас жемқорлық әртүрлі формада болады, ал парақорлық – солардың бірі ғана. Тағы бір форма – саяси сыбайлас жемқорлықты анықтау. Саяси сыбайлас жемқорлық сот жүйесіне ғана емес, мемлекеттік басқарудың барлық салаларына әсер етуге мүмкіндік береді.
Кейбір мемлекеттердің ішкі нормалары және бірнеше тиісті халықаралық құжаттар сыбайлас жемқорлыққа күрес бойынша түрлі міндеттемелерді көздейді. БҰҰ «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы» Конвенциясының, іргелі халықаралық шарттың 11-бабында сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте сот билігінің шешуші рөлі атап көрсетілген, сондай-ақ осы рөлді тиімді орындау үшін сот билігінің өзі сыбайлас жемқорлықтан босатылуы, ал оның өкілдері адал болуы тиіс екендігі көзделген. Конвенция сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу және онымен күресу үшін қажетті ішкі ұйымның негізгі қағидаттарын қамтиды. Халықаралық шарт үшін бұрын-соңды болмаған негізгі міндеттемелер егеменді мемлекеттердің сот және прокурорлық органдары арасындағы халықаралық ынтымақтастық туралы шарттарға арналған Конвенцияның IV тарауында көзделген. Онда сотталған адамдарды беру, құқықтық көмек, бірлескен тергеу мәселелері бойынша негізгі және жедел міндеттемелер және тұтастай алғанда, заңның сақталуын қамтамасыз ету үшін ынтымақтастық мәселелері бойынша нақты негізгі міндеттемелер бар.
Сыбайлас жемқорлықтың көрінісі-бұл мемлекеттік билік пен басқарудың негіздерін бұзатын, халықтың алдында биліктің беделіне нұқсан келтіретін, азаматтардың заңды құқықтары мен мүдделеріне әсер ететін ең қауіпті қылмыстық құбылыс. Сот қызметіне қол сұғу арқылы парақорлық сияқты құқық бұзушылықтың бұл түрі оның беделіне нұқсан келтіреді, осы билік органның беделін түсіреді және әлеуметтік әділеттілік қағидатын бұзуға әкеледі.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттар – билік қызметінің тиісті түрлерін реттейтін, ондағы сыбайлас жемқорлық процестерін шектеу, сыбайлас жемқорлықтың нақты фактілерін уақытылы анықтауға, олардың теріс салдарын болдырмауға мүмкіндік беретін нормативтік ұйғарымдарға сәйкес келуі тиіс заңнамада ресми бекітілген Ережелердің ғылыми негізделген кешені болып табылады.
Қазіргі уақытта әлемнің барлық дерлік елдері сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенді күрес жүргізуде, ал онымен күресуге қол жеткізгендер жағдайды бақылауда ұстап, тұрақты профилактика жүргізуде. Бұл қоғамдық мәселені жоюдың бірыңғай тәсілі жоқ, бірақ барлық тәсілдердің негізгі идеясы бір-сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендету үшін оның өмір сүруіне мүмкіндік беретін барлық факторларды жою болып табылады.
М.А.Абдуалиева
Қазақстан Республикасы
Сот әкімшілігі Әскери соты
департаментінің ішкі қауіпсіздік
бөлімінің бас маманы