Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, мемлекеттік тіл — қазақ тілі. Бұл қағида еліміздің барлық саласында, соның ішінде сот жүйесінде де ерекше маңызға ие. Сот жүйесі — әділдік пен заңдылықтың тірегі, ал мемлекеттік тіл — ұлттық бірегейлікті сақтаудың және мемлекеттілікті нығайтудың негізгі құралы. Сондықтан сот ісін жүргізуде мемлекеттік тілді қолдану — тек заң талабы ғана емес, сонымен қатар азаматтардың құқықтарын тең қамтамасыз етудің маңызды кепілі.
Мемлекеттік тіл – құқықтық қатынастың негізі
Сот ісін жүргізу тілі туралы Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 14-бабында, Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 30-бабында және Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінде нақты жазылған: сот ісі мемлекеттік тілде жүргізіледі, бірақ қажет болған жағдайда орыс тілі немесе басқа да тілдер қолданылуы мүмкін. Бұл баптар азаматтардың тілдік құқықтарын қорғауға бағытталғанымен, негізгі мақсат – мемлекеттік тілді құқықтық кеңістікке толық енгізу.
Мемлекеттік тіл — азаматтардың сотқа қолжетімділігін арттырады
Қазақ тілді азаматтар үшін сот материалдарын өз ана тілінде түсініп, өз ойын еркін жеткізе алуы – әділ сот төрелігіне қол жеткізудің басты шарттарының бірі. Егер сот процесінде қазақ тілі жеткілікті қолданылмаса, бұл азаматтардың құқықтарын толық жүзеге асыруына кедергі келтіруі мүмкін. Сондықтан мемлекеттік тілді жетік меңгерген судьялар мен құқық қорғау органдары қызметкерлерінің саны артуы — сот жүйесінің тиімділігін арттырады.
Мемлекеттік тілдің беделін арттырудың жолы ретінде
Сот жүйесінде мемлекеттік тілді белсенді қолдану — оның қоғамдық өмірдегі беделін көтерудің бір жолы. Сот — мемлекеттің билік тармағы ретінде халықтың назарында тұрған институт. Егер сот отырыстары, шешімдер мен құжаттар қазақ тілінде сапалы әрі түсінікті жүргізілсе, бұл мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейтеді, оған деген сенім мен қажеттілікті арттырады.
Практикалық мысал
Мысалы, соңғы жылдары сот процестерінің бір бөлігінде мемлекеттік тілді қолдану жиілеген. Батыс Қазақстан облысында сот отырыстарының едәуір бөлігі қазақ тілінде өтеді. Бұл — аймақтағы азаматтардың ана тілінде сөйлеу құқығын іске асыру жолындағы оң өзгерістердің дәлелі.
Қорытынды
Сот жүйесінде мемлекеттік тілді қолдану — ел тәуелсіздігі мен ұлттық мүдденің айқын көрінісі. Ол азаматтардың тілдік құқықтарын қорғаумен қатар, мемлекеттік институттардың халқына жақын болуына ықпал етеді. Мемлекеттік тіл сот төрелігінде тек техникалық құрал ғана емес, ол — ұлттық сана мен заң үстемдігінің үйлесімді көрінісі. Сондықтан бұл бағытта жүйелі жұмыс жалғасуы қажет: сот қызметкерлерінің тілдік дайындығын күшейту, аударма сапасын арттыру және қазақ тілінде құқықтық терминологияны біріздендіру — болашақтағы басты міндеттердің бірі.
Ж.Б. Каримов
Батыс Қазақстан облысы
Бәйтерек аудандық соты
әкімшісінің басшысы