Сыбайлас жемқорлық қазіргі заманғы кез келген мемлекеттің, қоғамның аса бір көкейкесті мәселелерінің бірі. Сыбайлас жемқорлық мемлекеттік негіздерді іштей күйретіп, экономикаға нұқсан келтіреді. Әлемдік қоғамдастық көзінде мемлекеттің имиджіне кері әсер етеді.
Ең қиыны сыбайлас жемқорлық халықтың сотқа, билікке деген сенімін жояды, ерікті демократиялық қоғам құру жолындағы оның күллі шешімдерін жоққа шығарады. Бұл кеселмен күресу үшін Қазақстандағы барша халықтың ерік жігері, сондай-ақ еліміздегі әрбір азаматтың түбегейлі ой ұстанымы қажет.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлыққа ынталандыруға және этика нормаларын бұзуды азайтуға бағытталған Қазақстан халқының дәстүрлеріне арналған «Үндеу» басылымдарын ұйымдастыру қазір өзекті.
Елбасы айтқандай: «Мемлекет пен қоғам сыбайлас жемқорлыққа қарсы біртұтас майдан болуы тиіс. Сыбайлас жемқорлық-құқық бұзушылық емес. Ол мемлекеттің тиімділігіне деген сенімге нұқсан келтіреді және ұлттық қауіпсіздікке тікелей қатер болып табылады».
Сыбайлас жемқорлық біздің мемлекетіміздің іргелі құндылығына – Тәуелсіздікке қауіп төндіреді, соның арқасында әрбір қазақстандық, әрбір отбасы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес – бүкіл қоғамның, әрбір азаматтың міндеті екенін түсінуі тиіс.
Бұрын көмегін көрсеткен адамға көмек көрсету бірқатар дәстүрлі мінез-құлық нормаларына жатқызылады – «асар» және басқалар, олар достық немесе туысқандық қатынастар негізінде өзара қолдау мен көмекті көрсетеді. Бұл – жеке бас пайдасы үшін емес, қиын жағдайда көмектесуге адамның мінез-құлқының әлеуметтік құндылығы. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің ұлттық негіздері қоғамның жалқаулық, парақорлық, ұрлық, әділетсіздік және басқалар сияқты кеселдерін айыптау нормаларында көрінеді. Мысалы, әртүрлі этностардың мақал-мәтелдерінде халықтың алақол адамдарға деген теріс көзқарасы көрінеді: «Түйе немесе түйме ұрласа да, ұрының аты ұры», «Ұрлық жасасаң, жазадан қашып құтылмайсың», «Оңай жолмен келген табыс, құт болмайды», «Қайыршының қарны тоймас, ұры бай болмас», бұл ретте «ұрлық» тура және жанама мағынасында да түсініледі. «Ұрлық жасау» осы байлықтың шынайы иесіне айтпастан еңбек етпей баю дегенді білдірмей ме?
Көріп отырғанымыздай, ұлттық мәдениет адамдарды адамгершілік тазалығы мен арына, әділдікке, адалдыққа, парасаттылыққа, сатылмаушылыққа шақырады. Ол әрқашан да парақорлықты, ашкөздікті әдепсіз құбылыс, әділдікті, моральдық адамгершілік нормаларын бұзу ретінде айыптайды.
Жалпы Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының нысанасы екі негізгі мақсатқа бағытталған: бірінші – кішкентай кезінен бастап, ұлттық дәстүрлерді ескере отырып сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптастыру; екінші – мемлекеттік органдар қызметін қоғамдық бақылауды дамыту.
Балалық шақтан бастап Отанға деген сүйіспеншілікті, айналадағыларға және дәстүрлерге деген құрметті, білім мен еңбекке деген ұмтылысты, адалдық пен адалдықты дарыту керек.
Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, болашақ ұрпақты қазақстандық патриотизм рухында тәрбиелеу және сыбайлас жемқорлықты қабылдамау біздің еліміздің негізгі басымдығы болып табылады. Сондықтан балалық шақтан бастап Отанға деген сүйіспеншілікті, айналадағыларға және дәстүрлерге деген құрметті, білім мен еңбекке деген ұмтылысты, парасаттылық пен адалдықты дарыту қажет. Ғасырлар бойы бұл сезім халқымыздың қанында. Дәл осы тәрбие мен білім беру процесі адамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін қалыптастырудың негізі болып табылады.
«Қоғам қандай болса, отбасы осындай» дейді. Қоғамда болып жатқан барлық коллизиялар отбасылық қатынастарға да әсер етеді. Моральдық-адамгершілік алға басулар, құндылық ұстанымдар, қоғамның қалаулары отбасылық қатынастардың негізін құрайды, отбасылық тәрбиенің траекториясын қалыптастырады. Сондықтан отбасы қоғамдық дамудың маңызды индикаторы болып табылатыны және шындыққа сәйкес келетіні туралы тезис.
Екінші жағынан, отбасы қоғамның ұяшығы ретінде де қоғамның дамуына белгілі бір әсер етеді, қоғамдағы моральдық-адамгершілік ахуалға әсер етеді. Отбасы құндылықтарын, дәстүрлерін, мәдениетін, өмір салтын және дүниетанымдық ұстанымдарды көрсетеді. Бұл диалектикалық өзара байланыс, сайып келгенде, отбасының қоғамның әлеуметтік институты ретінде түсінуінің негізін құрайды. Егер ұлттық мәдениеттен үлгі алсаңыз, отбасында әрдайым балалардың еңбекке деген құрметін, еңбек сүйгіштігін тәрбиелеу дәстүрі болған. Сондықтан отбасында адал, еңбек сіңірген еңбегі ұлттық тәрбиенің негізі ретінде, адамгершілік пен іс-әрекеттің негізі мен өзегі ретінде басым болуға тиіс. Сонда Біз сыбайлас жемқорлыққа отбасылық деңгейде тосқауыл қоя аламыз.
Елбасының сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу жөніндегі тапсырмаларын іске асыруда «Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің әдептілік нормаларын және мінез-құлық қағидаларын одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы Жарлығымен бекітілген Әдеп кодексінің қабылдануы ерекше орын алады. Кодексте мемлекеттік қызметшілердің моральды-этикалық бейнесіне қойылатын негізгі талаптар, сондай-ақ олардың мінез-құлқының базалық стандарттары айқындалды.
Осы Жарлықпен Әдеп жөніндегі уәкіл туралы ереже бекітілді, оның құзыреттерінің бірі ретінде қызметтік әдеп нормаларын сақтауды қамтамасыз ету және мемлекеттік қызмет туралы заңнама бұзушылығының алдын алу, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жасау айқындалды.
Сыбайлас жемқорлықты түп-тамырымен жоюға бағытталған, жемқорлыққа мүлдем төзбеушілік ахуалын қалыптастыру және алдын алу шараларын күшейту қажеттігін түсіне отырып, елде сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастырудағы сот жүйесінің рөлі аса маңызды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет деңгейі қалыптасып, қоғам мен мемлекет арасында тығыз байланыс орнаған жағдайда ғана сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес нәтижелі болады.
Сондықтан сыбайлас жемқорлықпен күресу барлық Қазақстан Республикасы азаматтарының азаматтық борышы деп білу керек.
Тлеукенова Г.
Нұр-Сұлтан қаласы бойынша соттар
әкімшісі басшысының орынбасары,
әдеп жөніндегі уәкіл