Ұғымы және жіктелуі
Халықтың денсаулығына және адамгершiлiкке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар -халықтың денсаулығына және қоғамдық имандылыққа елеулі зиян келтіруге қатер төндіретін қылмыстық әрекеттер.
Заң жүзінде көрсетілген қылмыстар ҚР ҚК 11-тарауында бекітілген.
Олардың негізгілерін бөлектейік:
- Есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстар (Б. 296-299-1 ҚР ҚК). Бұл халықтың денсаулығына қарсы қылмыстар деп танылады.
- Қоғамдық нормаларға қол сұғатын қылмыстар(ҚР ҚК 300-316-баптары).
Бұл қылмыстар тек қасақана жасалады, яғни кінәлі адам өз әрекеттерінің қоғамдық қауіптілігін түсінеді. Қылмыс субъектісі-16 жасқа толған, ақыл есі дұрыс адам.
Жауапкершілік
Жоғарыда аталған қылмыс құрамының ең ауыр зардаптарға әкелетін бұл — есірткі заттарымен жасалған әрекеттер болып табылады.
Толығырақ қарастыратын болсақ:
Есірткінің заңсыз айналымына байланысты жиі жасалатын қылмыстар — бұл оларды заңсыз дайындау, өңдеу, иемденiп алу, сақтау, тасымалдау.
ҚР ҚК 297-бабы бойынша жауапкершілік есірткіні заңсыз дайындау, өңдеу, иемденiп алу, сақтау, тасымалдау кезінде туындайды. Заттың салмағына байланысты әрекет 1-бөлім (онша ауыр емес қылмыс), 2-бөлім (ауыр қылмыс) немесе 3-бөлім (аса ауыр қылмыс) бойынша сараланады.
Сонымен қатар, жаза кінәліден алынған есірткі түріне де байланысты.
Сот тәжірибесі көрсеткендей, сот ауыр синтетикалық есірткі – героин, дезоморфин табылған адамдарды нақты бас бостандығынан айыру түрінде жазалайды.
Әдетте, ҚР ҚК 297 – бабының 1-бөлігі бойынша, есірткіні аз мөлшерде алып қою кезінде соттар бас бостандығынан айырумен байланысты емес жаза-айыппұл және міндетті жұмыстарды тағайындайды. Сонымен бірге, егер адам осыған ұқсас қылмыс үшін бұрын қылмыстық жауапкершілікке тартылған болса, сот кінәлі адамды жазасын өтеу мекемесіне жібере алады.
Тәжірибеден мысал. Р.салмағы 6 грамм (айтарлықтай мөлшерде) есірткі каннабисін заңсыз сатып алды, ол үйде заңсыз сақтала бастады. Біраз уақыттан кейін оның есірткі заты полиция қызметкерлерімен табылып, тәркіленді. Сот Р. 280 сағаттық міндетті жұмыс түрінде жазаға тартылды.
Басқа бір мысал. Д. ҚР ҚК 297-бабының 1-бөлігі бойынша есірткі заттарын заңсыз сақтағаны үшін героин 1 жыл мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жазаға тартылды. Бұл жағдайда соттың тұжырымына кінәлінің синтетикалық есірткі героині табылғаны әсер етті.
ҚР ҚК 297-бабының 2-бөлігі және 3-бөлігі бойынша кінәлі деп танылған адамға жаза тағайындау кезінде соттар нақты бас бостандығынан айыруды тағайындау практикасын ұстанады, өйткені қылмыстар ауыр және аса ауыр қылмыстар санатына жатады.
Сонымен, сот үкімімен Т. героин есірткі заттарын заңсыз сақтағаны үшін жалпы режимдегі колонияда 4 жылға бас бостандығынан айыру жазасына кесілді.
Есірткі заттарын заңсыз өткізгені үшін жаза тағайындаудың сот практикасы жағдайлардың 90% — дан астамында сотталушылар айтарлықтай ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталатынын көрсетеді. Ерекше жағдайлар-бұл қылмысты алғаш рет жасаған адамдар, өз кінәсін толық мойындаған кезде, есірткінің аз салмағы және басқа да жеңілдететін жағдайлар болған кезде.
Сонымен, Р. адамдар тобының құрамында Т. героин есірткі құралын заңсыз сатты, ол үшін ол ақша алды. Есірткіні сатып алу «бақылау сатып алу» кезінде болғандықтан, ол ұсталды. Сотта, кінәсін мойындағанына қарамастан, сотталушы нақты жаза мерзімінен құтыла алмады. Сот қылмыстың ауырлығын және оның қоғамдық қауіптілігін ескерді.
Қоғамдық нормаларға қол сұғатын қылмыстардың құрамы бойынша Соттар айыппұлдан бас бостандығынан айыруға дейін әртүрлі жаза түрлерін тағайындайды. Әдетте, қылмыстың бұл түрі кішігірім және орташа ауырлыққа жатады.
Мысалы, Р. жезөкшелікпен айналысуға тартқаны үшін ҚР ҚК 308-бабы бойынша 6 жыл бас бостандығынан айыру түріндегі жазаға сотталды.
Жануарлардың қатыгездігі үшін жауапкершілікті көздейтін мақаланы бөлек атап өткім келеді. Елде мұндай жағдайлар көп болғанына қарамастан, мұндай істердің аз ғана бөлігі сотқа жетеді. Қылмыстың ауыр емес санатқа жататынын ескере отырып, анықтаушылар мұндай істерді қозғауға өте құлықсыз. Сотқа қарау үшін жіберілген бірнеше қылмыстық істер бойынша да кінәлілер шағын айыппұл түрінде» күлкілі « жаза алады. Олардың салдары қалпына келтірілмесе де-ауыр жарақат немесе жануарлардың өліміне әкеледі.
Менің ойымша, жануарлар да тірі болғандықтан, бұған немқұрайлы қарай алмаймыз.
А.С. Зейнулла
Қылмыстық істер жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық әскери сотының жетекші маманы